I Grunnlova står det at Noreg er eit konstitusjonelt monarki. Det betyr at me har ein konge eller ei dronning som statsoverhovud – ein monark.
I praksis har kong Harald ingen politisk makt. I dag knyter me saman kongen først og fremst med symbolske oppgåver.
Likevel skal kongen godkjenna alle lovendringar Stortinget vedtek. Det gjer kongen i dei vekevise møta sine med regjeringa.
Den forma for monarki som me har i Noreg, blir konstitusjonelt monarki kalla. Det betyr at Grunnlova og demokratiet står over kongen.
Det er med andre ord ikkje kong Harald som bestemmer lovene i landet eller kor mykje folk skal betala i skatt. Det er det Stortinget, som er valt av folket, som gjer.
Sverige, Danmark og Storbritannia er døme på andre konstitusjonelle monarki som liknar vårt.
Nokre land har einevelde eller absolutt monarki. Då har kongen stor politisk makt. Døme på slike land er Qatar og Saudi-Arabia. Denne forma for monarki hadde me i Noreg i unionen med Danmark, altså før 1814.
Den norske kongehistoria går meir enn tusen år tilbake i tid. I mange av desse åra har likevel ikkje Noregs konge berre vore kongen vår. Under unionane med først Danmark (1380-1814) og deretter Sverige (1814-1905) delte me konge med desse.
Noregs kongerekkje frå 1814 til i dag:
Då Noreg gjekk ut av unionen med Sverige i 1905 fekk folket velja om Noreg framleis skulle vera eit monarki eller få republikk som styreform.
79 % av befolkninga stemde for at Noreg skulle halda fram med å vere eit monarki, og kong Haakon VII vart dermed Noregs konge.
Over hundre år seinare er Noreg framleis eit monarki. Det betyr at statsoverhovudet vårt er ein monark som har fått posisjonen sin gjennom arv, og ikkje gjennom val.
Det har ikkje vore fleire folkeavstemmingar om dette, men spørjeundersøkingar viser at folkets støtte til monarki som styreform er omtrent den same i dag som i 1905.
I dag knyter me saman kongen først og fremst med representative oppgåver. Det betyr at han representerer Noreg i ulike samanhengar.
Kongen reiser rundt både i Noreg og i verda, og han tek imot besøk på slottet. Dette gjer kongen for å halda på vennskap og avtaler mellom Noreg og andre land.
Når det skjer alvorlege ulykker, naturkatastrofar eller terrorangrep, møter gjerne kongen eller andre frå kongefamilien dei pårørande. Dette gjer dei for å visa støtte og gi uttrykk for at det som har skjedd angår heile Noreg.
Kongen har også ei viktig formell rolle i demokratiet vårt. I Grunnlovas paragraf 3 står det at kongen har den utøvande makta.
Vidare står det at kongen vel sjølv eit råd, som skal bestå av ein statsminister og minst sju andre medlemmer. Det er dette rådet som blir kalla regjeringa.
Det er regjeringa, altså råda til kongen, som styrer landa i det daglege på kongens vegner.
Sjølv om det formelt er kongen som peikar ut statsministeren etter eit val, gjer han det basert på resultatet av stortingsvalet. Det eller dei partia med størst høve til å få fleirtal for politikken sin i Stortinget, dannar regjering.
Dette er eit døme på at makta til kongen i Noreg er avgrensa. Kongen respekterer folkeviljen når han peikar ut ein statsminister.
Det er dette som blir kalla parlamentarisme: Regjeringa blir utpeika med utgangspunkt i stortingsfleirtalet.
Kongen har ofte møte med regjeringa. Nesten kvar fredag klokka 11 blir eit møte halde på slottet som blir kalla «Kongen i statsråd».
Her fortel regjeringa kongen om saker dei jobbar med. Dei har også med seg lover som Stortinget har vedteke. Desse må kongen underskriva før regjeringa kan gjennomføra lovene.
Kongen har vetorett. Det vil seia at han kan nekta å underskriva. Men i moderne tid har kongen aldri nekta å underskriva lover Stortinget har vedteke.
Kongens vetorett er også avgrensa. Dersom kongen nektar å godkjenna ei lovendring, kan Stortinget vedta den same lovendringa ein gong til. Viss det skjer, kan ikkje kongen lenger leggja ned veto.
Kongen har mindre kontakt med Stortinget enn med regjeringa. Faktisk er kongen den einaste i verda som ikkje får lov til å vera publikum når det er debatt i Stortinget.
Dette heng saman med maktfordelingsprinsippet. Dei som skreiv Grunnlova ville sørgja for at Stortinget fekk jobba i fred, utan at kongen blanda seg inn.
Kongen kjem til Stortinget berre éin dag i året, i byrjinga av oktober. Då opnar kongen eit nytt arbeidsår på Stortinget. Dette blir kalla Stortingets høgtidelege opning.
Denne dagen er heile Stortinget, regjeringa og medlemmene i Høgsterett samla i stortingssalen. Alle dei tre statsmaktene samlast for å delta på seremonien.
Inne i stortingssalen får kongen trontalen av statsministeren. Talen er skrive av regjeringa og beskriv dei politiske planane til regjeringa for det kommande året. Kongens framfører talen for Stortinget og folket.
Kong Harald er den tredje i rekkja av norske kongar etter 1905. Tidlegare var det berre menn som kunne arva trona, men i 1990 bestemde Stortinget at også kvinner kan arva trona.
Det betyr at det eldste barnet til kronprins Haakon, prinsesse Ingrid Alexandra, vil arva trona etter far sin.
