Henrik Asheim og Jonas Gahr Støre i debatt i stortingssalen. — Eit viktig kjenneteikn ved parlamentarisme, er høvet opposisjonen har til å konfrontera regjeringa. Her stiller Henrik Asheim (H) spørsmål til statsminister Jonas Gahr Støre (Ap).
Foto: Stortinget

Kva er parlamentarisme?

I Noreg har me parlamentarisme. Det gir Stortinget makt til å avsetja regjeringa dersom fleirtalet ønskjer det.

8.–10. VGS
Tekst
10 min
VGS
8.-10.

Parlamentarisme er ei politisk styreform som gir parlamentet, altså Stortinget, makt over regjeringa.

Det er særleg to ting som kjenneteiknar parlamentarisme:

Regjeringa kjem frå Stortinget.
Regjeringa må ha tillit og støtte hos fleirtalet i Stortinget.

Regjeringa kjem frå Stortinget

I eit demokrati vel folket både den lovgivande og den utøvande makta, altså Stortinget og regjeringa.

I land med parlamentarisme skjer valet av den utøvande makta indirekte: Folka avgjer kor store partia skal vera i parlamentet, og regjeringa blir danna ut i frå resultatet av dette.

Infografikk som forklarer parlamentarisme. Tre polaroidbilder av ei valurne, stortingssalen og regjeringa. Piler går frå "stortingsval" til "Stortinget", og vidare til "regjeringa". — I Noreg har me parlamentarisme. Det betyr at regjeringa "kjem" frå Stortinget.
Illustrasjon: Stortinget

Regjeringa må ikkje bestå av parti som har fleirtal i Stortinget. Tvert imot er mindretalsregjeringar ganske vanleg i Noreg, samanlikna med mange andre land.

Ei mindretalsregjering risikerer derimot at tilliten frå stortingsfleirtalet forsvinn.

Regjeringa må ha tillit og støtte frå fleirtalet i Stortinget
Sjølv om regjeringar blir danna av parti som fleirtalet i Stortinget har tillit til, er det ikkje gitt at denne tilliten varer heilt fram til neste stortingsval.

Dette er det andre kjenneteiknet på parlamentarisme: Regjeringa må ha tillitt frå fleirtalet i Stortinget. Mister dei denne tilliten, kan stortingsfleirtalet kasta regjeringa.

Sylvi Listhaug og Trygve Slagsvold Vedum i debatt. — Sylvi Listhaug (Frp) stiller kritiske spørsmål til finansminister Trygve Slagsvold Vedum (Sp). Ein av Stortingets viktigaste oppgåver er å kontrollera regjeringa.
Foto: Stortinget

Dersom fleirtalet av stortingsrepresentantane meiner at regjeringa gjer ein for dårleg jobb, kan dei tvinga regjeringa til å gå av. Då seier ein at Stortinget feller regjeringa, og regjeringa må dermed skiftast ut.

Sjølv om dei fleste regjeringar i nyare tid har opplevd å få mistillitsforslag mot seg, har det berre skjedd to gonger at regjeringa har måtta gå av etter å ha vorte felt av Stortinget; i 1928 og 1963.

Historie

Noreg fekk parlamentarisme i 1884, etter ein lang maktkamp mellom Stortinget og den svenske kongen.

Kjernen i konflikten mellom Stortinget og kongen den gong, var Stortingets ønske om å halda regjeringa ansvarleg for politikken regjeringa gjennomførte.

Til slutt hadde ikkje den svenske kongen noko val lenger, men måtte bøya seg for stortingsfleirtalet. Sidan då har regjeringar vorte danna med utgangspunkt i kor stor oppslutning partia har i Stortinget.