Korleis blir ein regjering laga?

Nye regjeringar blir vanlegvis danna like etter eit val. Det var det som skjedde etter valet i 2021, då Jonas Gahr Støre frå Arbeidarpartiet vart statsminister.

Det vart han fordi dei raudgrøne partia fekk fleirtal i Stortinget, medan dei borgarlege tapte. Etter fleire veker med forhandlingar, vart Arbeidarpartiet og Senterpartiet samde om å danne regjering saman.

Men tre år seinare, i januar 2025, røyk samarbeidet mellom dei to partia. Senterpartiet trekte seg ut av regjeringa, og Arbeidarpartiet må dermed styre landet åleine.

Kvifor trekte Senterpartiet seg?

Sjølv om Arbeidarpartiet og Senterpartiet står ganske nær kvarandre i mange politiske saker, er det også nokre politikkområde der dei har veldig ulike meiningar.

Sånn er det gjerne i norsk politikk. Vi har ganske mange parti, og standpunkta deira kan gå litt på kryss og tvers frå sak til sak.

Noko av det Arbeidarpartiet og Senterpartiet er mest usamde om, er noko som forhold Noreg skal ha til EU og Europa. Medan Arbeidarpartiet er ganske positive til å samarbeide med EU, er Senterpartiet kritiske.

Senterpartiet meiner at avtalar med EU går utover Noregs rett til å styre seg sjølv. Arbeidarpartiet meiner på si side at det er både nyttig og nødvendig for eit lite land som Noreg å byggje sterke alliansar med andre, større land.

Heilt konkret var Arbeidarpartiet og Senterpartiet usamde i om Noreg skulle innføre nye EU-reglar. Desse handlar mellom anna om at meir av den energien vi bruker skal vere fornybar og at vi generelt skal bruke mindre straum.

Kva skjer når nokon trekkjer seg frå regjering?

Brotet mellom Arbeidarpartiet og Senterpartiet er ikkje unikt. Det skjedde også i 2020. Den gong var det Frp som trekte seg frå regjeringa dei sat i saman med Høgre, Venstre og Kristeleg Folkeparti.

I Noreg blir det ikkje eit nytt val sjølv om eit part i trekkjer seg frå regjering. Styrkeforholdet mellom partia vil vere det same heilt til neste planlagde val.

Det betyr at dei raudgrøne partia framleis har fleirtal, og så lenge desse framleis ønskjer at Jonas Gahr Støre skal vere statsminister, så er han det.

Forskjellen etter at Senterpartiet trekte seg, er likevel stor. Med Senterpartiet ute, har regjeringa færre stortingsrepresentantar bak seg. Til gjengjeld står Arbeidarpartiet kanskje friare til å forhandle fram fleirtal med andre parti enn Senterpartiet.

Kan heile regjeringa gå av?

Det kan også skje at heile regjeringa trekkjer seg, eller at Stortinget avset ho. Regjeringa må nemleg ha tillit hos fleirtalet i Stortinget for å kunne styre.

Dersom regjeringa mistar denne tilliten, kan Stortinget tvinge regjeringa til å gå av. Sist det skjedde var i 1963, så det er med andre ord ganske sjeldan.

Når ei regjering går av utanom val, må det dannast ei ny regjering. Den nye regjeringa må dannast med utgangspunkt i det same styrkeforholdet mellom partia på Stortinget. 

Dette heng saman med parlamentarisme: regjeringa blir danna med utgangspunkt i kven som har mest makt på Stortinget.

Kort sagt kan vegen frå stortingsval til regjering samanfattast med tre steig: