Samfunnet endrar seg

For å forstå kvifor spørsmålet om kvinners stemmerett fekk så stor betydning, må vi skru tida endå nokre år tilbake. Det heng saman med den viktigaste endringa i 1800-talet i samfunnet: industrialiseringa.

Frå midten av 1800-talet flytta tusenvis frå bygdene til byane for å jobbe. Mange kvinner fekk arbeid i fabrikkar eller som hushjelp hos rike familiar. Dei fekk dårlegare betalt enn menn, og var derfor attraktiv arbeidskraft.

Det politiske engasjementet var stort på denne tida. Mange foreiningar jobba for rettane til arbeidarane, for betre sosiale kår for fattige og, ikkje minst, for kvinners rettar.

Alle organisasjonane som jobba for kvinners rettar, blir kalla kvinnerørsla. Kvinnerørsla allierte seg med liberale politikarar på Stortinget, først og fremst frå partiet Venstre.

I 1886 foreslo fleire av Venstres representantar at kvinner skulle få stemmerett, på lik linje med menn. Det var første gong spørsmålet skulle bli prøvd i Stortinget.

Kvinner = hus og familie

Å utvide stemmeretten krev at Grunnlova blir endra. For å få til det, må det vere eit stortingsval mellom forslag og behandling i Stortinget. Derfor kom saka først opp i Stortinget fire år etter at det vart foreslått, i 1890.

Då Stortinget skulle debattere og avgjere saka 5. og 6. juni 1890, møtte kvinnesaka ein vegg av fordommar. Det var stor forskjell i haldningar blant fløya av liberale byfolk og dei konservative kreftene på Stortinget.

Motstandarane av å gi kvinner stemmerett var mellom anna redd for kva det ville gjere med maktbalansen i samfunnet. Kvinner utgjorde jo halve befolkninga. Skulle dei få makt, betydde det at det vart mindre igjen til menn!

Fleire meinte også at det ville bli for dyrt for samfunnet. For å stemme, meinte dei, må ein ha eit visst utdanningsnivå. Viss kvinner fekk stemmerett, måtte dei også få utdanning. Det hadde ikkje Noreg råd til.

Sist, men ikkje minst, argumenterte fleire for at kvinners deltaking i demokratiet ville øydeleggje dei tradisjonelle kjønnsrollene. Familiar ville rakne og det ville vere å tukle med Guds skaparverk.

Ein av dei striaste motstandarane var Johan Christian Heuch frå Høgre. I debatten la Heuch vekt på at meininga til kvinna med tilværet, er å byggje ein heim. Å delta i det offentlege livet, er oppgåva til mannen. Alvoret som ligg i å diskutere politikk, er så tyngjande at kvinner bør skånast for det.

Dessutan meinte Heuch at kvinner har så pipete stemmer, at han ville bli redd dersom han måtte høyre på innlegga deira i stortingssalen. 

Kvinner som ressurs for samfunnet

Men ikkje alle delte Heuch og frykta til dei konservative for kvinners deltaking. For nokon handla kvinners stemmerett om å anerkjenne menneskeverda deira.

Fleire la vekt på at kvinner kunne tilføre nye og viktige perspektiv i mange politiske debattar. Saker som skule, ekteskap og politi vart trekt fram som døme.

Kvinner, meinte tilhengjarane av forslaget, har større tolmod og meir medkjensle enn menn. Desse eigenskapane kunne vere ein stor ressurs for samfunnet. 

Etter to dagar med debatt, vart likevel forslaget om stemmerett for kvinner forkasta med 70 mot 44 stemmer.

Grensene for kva kvinner får meine noko om utvidast

I 1894 fekk kvinner for første gong stemme i lokale folkeavstemmingar om ein skulle behalde sal av brennevin, eller forby det. Alkoholmisbruk øydela heim, og derfor var det rimeleg at kvinner fekk seie si meining om dette.

I akkurat dette spørsmålet, oppstod ein slags allianse mellom kvinnene og konservative menn, som jo eigentleg var motstandarar av kvinners stemmerett.

Folkeavstemmingane om sal av brennevin vart første trinn på ein lang stige mot allmenn stemmerett for kvinner. På omtrent same tid får kvinner tilgang til å sitje i skulestyre og bli rektorar.

Både alkohol og skule var politiske område der kvinner tidleg fekk lov til å meine noko. Begge delar påverka trass alt familien og barn, som var domenet til kvinna.

Men også i andre spørsmål markerte kvinnerørsla seg. Ikkje minst fanst det eigne fagforeiningar for kvinnelege arbeidarar som kjempa for rettane sine.

I 1901 fekk kvinner for første gong stemme ved kommunevalet. Stemmeretten var rett nok avgrensa til velståande kvinner, men 200.000 kvinner gav for første gong stemma si.

Det store gjennombrotet: unionsoppløysinga

Gjennombruddet kom få år seinare, då kvinnerørsla samla inn nesten 300.000 underskrifter til støtte for unionsoppløysinga i 1905.

I folkeavstemminga om unionsoppløysing med Sverige, fekk ikkje kvinner lov til å delta. Fleirtalet på Stortinget sa nei, fordi dei meinte heile avstemminga ville ta for lang tid viss kvinner også skulle vere med.

Den enorme mobiliseringa til kvinnerørsla viste at kvinner tok store politiske spørsmål på alvor, og at engasjementa deira ikkje lét seg stoppe av eit nølande Storting.

Siste barriere: Stortinget

Ved stortingsvalet i 1909 fekk kvinner med ein viss formue og inntekt stemmerett. Dette var første gong kvinner fekk stemme ved eit nasjonalt val.

To år seinare nådde kvinnekampen ein ny viktig milepæl: 17. mars 1911 møtte Anna Rogstad som stortingsrepresentant. Noreg vart dermed det andre landet i verda der ei kvinne møtte i nasjonalforsamlinga. Berre slått av Finland.

Då Anna Rogstad møtte i Stortinget, vart det markert ved at alle dei mannlege representantane reiste seg. Publikumsgalleriet var fullt av tilskodarar, og stortingspresidenten heldt ein tale der han skrytte av kor moderne Stortinget var.

20 år etter at fleire representantar hadde latterleggjort forslaget om å gi kvinner stemmerett, hadde vinden snudd. I 1913 stemde eit einstemmig storting for at kvinner skulle få stemmerett på lik linje med menn, utan spesielle krav til inntekt og formue.

Grunnlovas paragraf 50, som handlar om stemmerett, vart skrive om med tre små ord: «Stemmeført er norske Borgere, Mænd og Kvinder, som har fylt 25 år.»

Denne artikkelen er ein del av ein læringsstien "Kven skal få lov til å meine noko?". Trykk på knappen over for å gå til startsida.