Gå til innhold/innhald

1905: Ut av unionen

En mappe med ark inni, dekket med bånd i fargene rødt, hvitt og blått. Foran er det tegnet inn riksvåpenet, og det står "1905"
Foto: Stortinget

1905: Ut av unionen

  • 5.-7. 8.-10.
  • Tekst
  • Oppgåve
  • 10 min
  • 8.-10.
  • 5.-7.

Lærerveiledning

I denne artikkelen kan elevene lese om da unionen med Sverige ble oppløst, og Norge ble et selvstendig land.

Om opplegget

Artikkelen forteller kort om de viktigste hendelsene som skjedde i 1905, og la grunnlaget for norsk selvstendighet. Den legger særlig vekt på det folkelige engasjementet i selvstendighetsspørsmålet.

Artikkelen er ment som en nyttig referanse i arbeid med annet materialet på Stortinget undervisning, eller andre ting klassen jobber med.

Datoen er 7. juni 1905. Stortingspresident Carl Berner reiser seg frå plassen sin i stortingssalen. Kanskje er han spent når han ser ut over dei 117 mennene som sit i salen?

Noreg vil ut av unionen 

Sidan 1814 hadde Noreg vore i union med Sverige. Kongen, som budde i Stockholm, var konge i både Noreg og Sverige. 

Portrett av Kong Oscar II
Foto: L. Szacinski/Oslo Museum
Maleri av Carl Berner som står med et ark i hendene
Foto: Stortinget

I unionen styrte nordmennene ganske mykje sjølve, men det vart etter kvart eit problem at det var Sverige som styrte handelen med andre land. Noreg dreiv mykje med skipsfart og ville vere med og bestemme over dette. Kong Oscar II var ueinig og sa nei til dette tre gonger.

Så er vi ved augeblikket då Carl Berner står i stortingssalen.

Han hadde ikkje så mykje han skulle seie, men det vart eit historisk augeblikk. Han sa at unionen mellom Noreg og Sverige var over, og at Kong Oscar II ikkje lenger var konge i Noreg.

Folkerøysting i Noreg 

Svart hvitt bilde av en stor folkemengde foran et stemmelokale i Oslo.
Foto: Severin Worm-Petersen/Norsk Teknisk Museum
Svart hvitt fotografi av kvinner som står foran en butikk med et banner i bakgrunnen.
Foto: Drammens Museum

Det vart halde ei folkerøysting i Noreg. Heile 368 208 stemte for at unionen skulle bli oppløyst, medan berre 184 stemte imot. Det var ikkje noko å lure på – sjølv ikkje for kongen: Noreg ville bli eit sjølvstendig land.

Kvinner hadde ikkje stemmerett i Noreg på denne tida. Dei spurde likevel om å få lov til å vere med i folkerøystinga.

Då svaret vart nei, tok kvinnene saka i eigne hender og samla saman 244 765 underskrifter. Desse vart gitt til Stortinget i august 1905.

Unionen blir oppløyst 

I oktober fekk Stortinget eit brev frå Oscar II der han skreiv at han godtok at unionen var oppløyst. 

Slik var folket med på å oppløyse unionen på ein fredeleg måte. Dei brukte stemmeretten sin, og mange som ikkje hadde stemmerett, heva stemmen likevel ved å levere mange underskrifter. 

Diskusjonsoppgåver

Diskuter i par eller små grupper:

  1. Kva er ein historisk augneblink?
  2. Kva er ei folkeavstemming?
  3. Kva er ein underskriftskampanje?
  4. Kvifor trur du kvinnene bestemde seg for å samle inn underskrifter?